„Við stöndum á ákveðnum tímamótum í samskiptum okkar við Evrópusambandið. Frá því að EES-samningurinn var gerður fyrir aldarfjórðungi hefur Evrópusambandið þróast á þann veg að það koma upp stöðugt áleitnari álitamál um hversu langt við getum gengið í þessu samstarfi án þess að við afsölum sjálfstæði okkar í smápörtum hér og þar til Brussel.“ Þetta sagði Styrmir Gunnarsson, fyrrverandi ritstjóri Morgunblaðsins, í ræðu á fjölmennum fundi í Valhöll, höfuðstöðvum Sjálfstæðisflokksins, 30. ágúst 2018. Fjallað var um ræðuna í Morgunblaðinu á sínum tíma en ekki hefur áður verið gert eins ítarlega grein fyrir henni.
Styrmir sagði þetta ekki einungis álitamál fyrir Íslendinga heldur ylli þróun Evrópusambandsins í átt til stöðugt meiri samruna vaxandi ágreiningi á milli ríkja þess sem meðal annars hefði leitt til útgöngu Bretlands úr sambandinu. Tímabært væri fyrir sjálfstæðismenn, í ljósi sífellt meiri krafna frá Evrópusambandinu um aukið vald yfir íslenzkum málum í gegnum aðild Íslands að EES-samningnum, að staldra við og spyrja sig á hvaða leið Sjálfstæðisflokkurinn væri í þeim efnum. Sjálfstæðismenn gætu verið stoltir af sögu flokksins sem hefði leitt lokaáfangann í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar sem lauk með lýðveldisstofnuninni 1944.
Til stóð að breyta stefnu flokksins
„Sjálfstæðisflokkurinn hafði frumkvæði að framhaldi sjálfstæðisbaráttunnar. Það er að ná yfirráðum yfir auðlindum okkar í hafinu í kringum landið með fyrstu útfærslu fiskveiðilögsögunnar úr þremur mílum í fjórar og óumdeilanlega forystu um stefnumörkun og framkvæmd síðustu útfærslunnar úr 50 mílum í 200 mílur,“ sagði Styrmir. Sjálfstæðisflokkurinn hefði að sama skapi haft forystu um aðild Íslands að varnarsamstarfi frjálsra þjóða eftir heimsstyrjöldina síðari og þátttöku landsins í fjölmörgu alþjóðasamstarfi. Fyrir vikið væri nánast hlægilegt að hlusta á fulltrúa Viðreisnar lýsa Sjálfstæðisflokknum sem hópi einangrunarsinna.
„Og nú spyr ég ykkur, góðir fundarmenn. Á það að verða hlutverk og hlutskipti þess flokks, sem á sér svo merka sögu í baráttu fyrir fullveldi þessarar litlu þjóðar, að leiða hana fyrstu skrefin í átt til þess að verða lítill hreppur í 500 milljón manna ríkjabandalagi sem lýtur ólýðræðislegri miðstjórn umboðslausra og andlitslausra embættismanna í Brussel? Því er ekki að leyna að á síðustu tíu árum hafa sést veikleikamerki í flokki okkar í þessum efnum. Það sást ekki strax fyrir tíu árum en það kom smátt og smátt í ljós að haustið 2008 og fyrstu mánuði ársins 2009 ætlaði þáverandi forystusveit Sjálfstæðisflokksins að breyta stefnu flokksins vegna vaxandi þrýstings um aðild að Evrópusambandinu í kjölfar hrunsins,“ sagði Styrmir enn fremur.
„Þess vegna var svonefnd Evrópunefnd sett á stofn innan flokksins á þeim tíma og þess vegna birtist skrítin grein eftir tvo unga og upprennandi forystumenn þessa flokks í Fréttablaðinu í desember 2008. En eins og þáverandi formaður flokksins sagði við mig snemma árs 2009: Við vanmátum andstöðuna í grasrót flokksins við aðild, sagði Geir Haarde. Ég lít líka á það sem veikleikamerki að Sjálfstæðisflokkurinn hafi látið hafa sig í það snemma árs 2015 að afgreiða ekki fyrirliggjandi umsókn um aðild Íslands að Evrópusambandinu með formlegri samþykkt Alþingis um að draga þá umsókn til baka heldur taka þátt í bréfaleik Gunnars Braga sem leiddi til þess að aðildarumsóknin liggur í skúffu í Brussel og er hvenær sem er hægt að endurvekja.“
Merkisberar íslenzks sjálfstæðis
Styrmir gagnrýndi harðlega áform forystu Sjálfstæðisflokksins um að samþykkja þriðja orkupakka Evrópusambandsins í gegnum EES-samninginn og þann málflutning hennar að Íslendingar ættu ekki annarra kosta völ. „Ef það er rétt að við eigum ekki annarra kosta völ er tímabært að stöðva við og endurskoða EES-samninginn allan. Landsfundir Sjálfstæðisflokksins eru æðsta vald í málefnum þessa flokks. Það hefur aldrei verið samþykkt að við afsölum okkur fullveldi okkar smátt og smátt og jafnt og þétt. Það hefur þvert á móti verið gerð svohljóðandi samþykkt: Sjálfstæðisflokkurinn hafnar frekara framsali á yfirráðum yfir íslenskum orkumarkaði til stofnana Evrópusambandsins.“ Umrædd landsfundarályktun er enn í fullu gildi.
„Við skulum heiðra minningu þeirra sem á undan okkur hafa gengið í þessum flokki. Við skulum gæta vel að sögunni og pólitískri arfleifð þeirra og við verðum að vera sem fyrr merkisberar íslenzks sjálfstæðis.“ Styrmir beindi orðum sínum til forystu Sjálfstæðisflokksins í lok ræðunnar: „Gætið að ykkur. Sá þráður í sálarlífi þessa flokks sem snýr að fullveldi og sjálfstæði er mjög sterkur. Flokkurinn virðist hafa misst varanlega um þriðjung af sínu fylgi. Hann má ekki við meiru. Sýnið þeirri sögu sem hér hefur verið rakin virðingu.“
(Ljósmynd: Styrmir Gunnarsson, fyrrverandi ritstjóri Morgunblaðsins. Ljósmynd: Ragnar Axelsson. Birt með góðfúslegu leyfi eiganda)
Tengt efni:
Hagsmunir Íslands miklu betur tryggðir
Stuðningur við EES dregst saman í Noregi
Þegar Costco rakst á EES-samninginn
Svipað margir vilja í ESB án EES
Fleiri andvígir inngöngu í ESB í tólf ár